Opracowała: Małgorzata K. Frąckiewicz

 

Lista osób wymienionych w donosach ks. Zaleskiego z Kobylina

(na podstawie miesięcznika „Wspólna Praca”, nr 1–4 z. 1929 r.)

 

„W aktach sekretnej Suwalskiej Wojenno–Śledczej Komisji do spraw politycznych Nr 2
z 1863 r. znajduje się, między innemi, korespondencja księdza Zalewskiego z Kobylina z Wojennym Naczelnikiem w Łomży. (…) w której bez żadnych skrupułów „sypie” uczestników powstania, nie szczędząc nawet najbliższych – a więc księży.”

„Komitet Centralny miał swoich komisarzy i z członkami komitetu nikt się nie komunikował, tylko komisarz. Każdy członek miał swego komisarza, który, w razie jego aresztowania, zajmował miejsce członka. Województwa miały swoich komisarzy i naczelników wojennych – ajentów wojewódzkich. Powiat każdy miał naczelników dwóch – administracyjnego i wojennego. Powiaty dzieliły się na okręgi, a te na rewiry. Naczelnik wojenny powiatu miał pod sobą okręgowych, naczelników objazdowych policji tajnej narodowej, czyli żandarmerii. Rewirowi należeli di składu i administracji, i policji, mieli pod sobą policjantów. Same ich tytuły pokazują zakresy ich czynności. Prócz tego Trybunały rewolucyjne, które składali: pomocnicy naczelników wojennych powiatowych, okręgowi, naczelnicy objazdowi, a nawet rewirowi lub osobno mianowani sędziowie.”

1. Karol Mikoszewski – redaktor gazety narodowej „Głos Kapłana Polskiego” i członek komitetu Centralnego wydziału opieki włościan.
2. Władysław Szabrański – członek Komitetu, wikariusz Panny Maryi.

Markiewicz – pomocnik Naczelnika Miasta Warszawy.

1. Iwanicki – naczelnik miasta Tarczyna, proboszcz.

Woyczyński z Porytego – podobno miał być komisarzem.

Wincenty Kamiński – student Akademii Lekarskiej Warszawskiej, początkowo ajent Komitetu Centralnego na powiat łomżyński, który przewoził nominacje, rozporządzenia, pisma i druki.

Wilhelm z Sędziwujów – miał być naczelnikiem wojennym powiatu łomżyńskiego; wprzódy był pomocnikiem.

Adolf Kamiński z Kowalewszczyzny – zajął miejsce Wilhelma, wcześniej był okręgowym.

Adolf Litwiński – mówiono na pewno, że miał być naczelnikiem cywilnym powiatu łomżyńskiego po ucieczce Wilhelma.

Andrzej Litwiński z Korytk – brat Adolfa, naczelnik żandarmów.

1. Skiwski z Szumowa – okręgowy w okręgu łomżyńskim.

Zabierzewski z Kołomyi – okręgowy w okręgu łomżyńskim.

Witold Kisielnicki – miał pełnić jakiś ważny urząd.

Choiński – żandarm ze wsi kościelnej Kołaki.

1. Walenty Osiński – proboszcz z Sokół, był najpierwszym i najczynniejszym okręgowym ogólnym w okręgu tykocińskim; w czasie buntu w styczniu 1863 r. po dwa razy swą parafię prowadził na Kozaków, będących w Wysokiem Mazowieckiem, ale pierwszej nocy cofnęli się, a następnej napad uczynili.

Jakub Podsędek – poborca podatków narodowych.

Kierznowski ze Stokowiska – drugi okręgowy i prezydujący Trybunału rewolucyjnego.

Dobrowolski – podpisarz, okręgowy wojenny w Tykocinie, nadzwyczaj czynny.

Lustański – pomocnik Dobrowolskiego, nauczyciel szkoły elementarnej w Tykocinie.

1. Michał Stasionis – misjonarz, miał być naczelnikiem miasta (Tykocina), przysięgi przyjmował, jeździł po wsiach, organizował, pisma narodowe na jego ręce przychodziły; miewał bardzo burzliwe kazania buntownicze. Mówiono na pewno, że miał przebywać w Serejach, pow. sejneński; uciekł na Litwę.

Nachman Rafałowicz – następca ks. Michała Stasionisa.

Straszewicz – obrońca w Tykocinie, był bardzo czynny i  miał pełnić obowiązki rewirowego.

1. Osiński – rewirowy w Sokołach, wydawał rozkazy przygotowywania bielizny dla powstańców i zaprowadzał rewiry kobiet.

Dworakowski – zwany Malcem, prawa ręka ks. Osińskiego, był rewirowym.

Leopold Roszkowski ze Skwark parafii płonkowskiej – zwany Łosiem, naczelnik objazdowy okręgu tykocińskiego.

Żandarmami starszymi byli:

bracia Władysław i Ignacy Idźkowscy (adnotacja ołówkiem – „powieszeni”), Świętorzecki z Tykocina, Franciszek Makowski z Nowego Wykna parafii kuleskiej, który łącznie z Józefem Kuleszą Gawkiem tejże parafii schwytali dwóch Żydów przy pomocy innych w Kuleszach i odwieźli do partii kobylińskiej, gdzie zostali powieszeni.

Żandarmami byli:

Józef Stypułkowski z Bagienk parafii tykocińskiej, jakiś także Stypułkowski z Targoń, Piszczatowski z Truskolas, Julian Bobieński z Kobylina – Pogorzałk, Teofil Faszcza z Kropiewnicy, Artur Kropiewnicki z Bartłomiej, Kropiwnicki z Kropiewnicy, Julian Choiński z Stypułk, Zdrodowski ze Zdrodowa, Józef Zaleski, który dostarczał rekrutów do partii Skarzyńskiego; był w seminarium w Tykocinie; jakiś Adolf Dąbrowski, mówią, że ma być w seminarium wileńskim; Teofil Makowski, syn Mateusza, wójta z Zawad, rekrutował do bandy Szajewskiego i był oficerem w bandzie Skarzyńskiego.

Romatowski – główny naczelnik wojenny stały powiatu łomżyńskiego, zwany Wawrem; naczelnik województwa augustowskiego; wyemigrował do Paryża.

Andruszkiewicz – rodem z Sierk parafii tykocińskiej, naczelnik wojenny całego województwa augustowskiego, dawniejszy emigrant.

Julian Dąbrowski  z Dąbrowy Łazy – sędzia rewolucyjny, wyrokował na śmierć.

1. Ludwik Talarowski – miał być naczelnikiem miasta; w późniejszej korespondencji ks. Zaleski odwołał tę informację.

Toczewski – były podprokurator Sądu Poprawczego w Łomży, najzapaleńszy patriota, musiał zajmować stanowisko znaczne w organizacji.

Cichocki – zwany Zameczkiem, z okręgu tykocińskiego, przy pomocy okręgowych cząstkowych w późnej jesieni (1862 r.), dobrawszy wszędzie po parafiach po jednemu lub dwóch swych ajentów, wciągał ludzi, przygotowując się i szykując do powstania. Przyslany na śledztwo przeciwko ks. Zaleskiemu.

Godlewski – ekonom ze Stelmachowa, ajent Cichockiego. Z synem Trębickiego, nadleśnego ze Stalmachowa, poprowadził ochotników z 500 pod Tykocin, ale że Wikoszewski, główny dowódca, nie przybył na czas, Trębicki naród rozpuścił i cicho wrócili do domów.

Kierzkowski ze wsi Kierzki – ajent Cichockiego; gdy dadzą znak do powstania, miał zawiadomić spiskowych, aby kosy i piki szykowali.

Smorczewski z Pażoch – w kościele do śpiewów (patriotycznych) przewodniczył z synami, do ruchu należał, syna na żandarma wykierował. Autor denuncjacji do Wielkiego Księcia, w której przedstawiono ks. Zaleskiego jako buntownika w obawie, że wyda powstańców. Współautorami denuncjacji byli ks. Krzywicki, były wikariusz ks. Zaleskiego i Waniewski. Namówił Leopolda Roszkowskiego, Łosiem zwanego do ukarania ks. Zaleskiego. W  końcu zaczął na syna wymyślać i powstańców i za to go wieszali.

Bartłomiej Kropiewnicki z Kropiwnicy zwany Brejczakiem – żandarm, gromadził broń, formował oddziały powstańcze. Z towarzyszem Sawickim zgłosili się do Łapińskiego w Choroszczy z żądaniem wydania im strzelby, która ten posiadał. Brejczak zabrał też broń sołtysowi z Czajek Wincentemu Czajkowskiemu, a w czasie drogi powrotnej zdołał zbiec przed kozacki junkrem Grekowem i podoficerem Lewickim.

Jan Kropiwnicki – zwany Motkiem prawuje się w sądzie z Rafałem i Leopoldem Kropiwnickimi o ziemię.

Rafał Kropiwnicki – przechowywał w domu powstańców.

Łapiński zwany Sucha Ręka – właściwie nazywa się Feliks Zdradowski. Jego rodzice sprzedali swój majątek we wsi Zdrody i kupili we wsi Jamiołki-Pietrowieta. Złapany przez barona Fitingofa i dostarczony do Sokół, oszukał kapitana Cierpiłowskiego i ukrył swoje właściwe nazwisko. Należał do bardzo czynnych, werbował ludzi do partii Skarzyńskiego z parafii Pietkowo, Poświętne i Sokoły, rekwirował i dostarczał broń wspólnie z żandarmem Czajkowskim. Otrzymywał rozporządzenia od ks. Osińskiego. Znają go we wsiach Zawady, Kobylin i Franki-Dąbrowa.

Onufry Sokolewicz – były warszawski milicjant przysłany z Moskwy, ukrywający się w lasach lub młynach pod Tykocinem, w pobliżu wsi Skierki, w miejscowości Kiermuz.

Leopold Słowikowski – ze wsi Skierki, ukrywa się w lasach pod Tykocinem, jego ojciec powiesił jakiegoś kawalerzystę, do czego się nie przyznaje; został wysłany do Grodna. Matka Słowikowskiego nosi synowi jedzenie.

Węgielewski – ukrywa się w lasach i młynach pod Tykocinem.

 Józef Stypułkowski z Bagienk czy też Babina, gdyż na tych wsiach jego ojciec posiada nieruchomość; staruszek w roku zeszłym został aresztowany w Białymstoku. Józef podpalił most w Złotoryi, jest żandarmem-wieszacielem.

Franciszek Stypułkowski – żandarm policjant, nie brał udziału w wieszaniu Żydów w Kuleszach, został odesłany do Grodna.

Zdrodowski w Jamiołkach – zanadto mądry i sprytny (ks. Zaleski prosi wydanie oficerowi w Sokołach rozkazu aresztowania Zdrodowskiego).

Ciborowski – Kasztelanieckim zwany, przychylny Rządowi, a nieżyczliwy powstańcom, według ks. Zaleskiego, na skutek podstępnych działań i intryg powstańców, już na Syberii siedzi dlatego, że wiele wykrywał.

Werner – pułkownik, który poinformował Bazarewskiego lub wprost Dębskiego o donosach ks. Zaleskiego.

Sutkowski – grał znakomitą rolę w organizacji i utrzymywał u siebie kasę podatków narodowych.

Wyciągi z akt rosyjskich o powstaniu 1863 roku

 

Brandt – właściwe nazwisko Rydzewski, oficer rosyjski, naczelnik wojenny województwa augustowskiego, wyemigrował do Niemiec.

Komisarze województwa: nauczyciel gimnazjum w Łomży Artur Awejde, i niejaki Czyński, właściwe nazwisko Radziszewski.

Naczelnicy partii: Kobyliński, Zameczek (właściwe nazwisko Cichocki), Brandt (Rydzewski) i Wincenty Ryklewski (kawaleria) b. oficer wojsk polskich z 1831 roku.

Na czele powiatu łomżyńskiego najpierw stał Władysław Wilhelmi – administrator majątku Sędziwuje, po nim objął to stanowisko Andrzej Litwiński z Korytk, po jego uwięzieniu i śmierci – brat Adolf Litwiński, wreszcie Wyszomirski z Tabędza.

Naczelnikiem żandarmów był najpierw Stefan Woyczyński z Porytego, po jego zrzeczeniu się stanowisko to objął Aleksander Grzymała z Długoborza. Woyczyński był aresztowany, lecz na skutek polecenia jenerała Murawiewa zwolniony.

Powiat łomżyński podzielony został na pięć okręgów; każdy posiadał swego naczelnika okręgu, naczelnika żandarmów i komisarza podatkowego.

I Okręg Miastkowski: naczelnikiem był Julian Grochowski z Miastkowa, naczelnikiem żandarmów – Franciszek Wierzbicki z Boguszyc i komisarzem podatkowym – Antoni Milberg z Szczepankowa.

II Kolneński: naczelnikiem był Witold Kisielnicki z Korzenistego, naczelnikiem żandarmów Józef Bukowski z Chycina i komisarzem podatkowym Jan Rzętkowski z Jeziorka.

III Okręg Zambrowski: naczelnik Onufry Zabierzewski  z Kołomyi, naczelnik żandarmów Gustaw Grabowski z Żabikowa i komisarz podatkowy Mikołaj Sutkowski z Grzymał. Po odwołaniu Grabowskiego przez ojca obowiązki jego objął Pieniążek z Konarzyc, a po Pieniążku Antoni Świderski z Zambrowa.

IV Okręg Sokolski: naczelnik ks. Walenty Osiński, naczelnik żandarmów Topolski, urzędnik kolejowy, komisarz podatkowy Walenty Dworakowski z Racibory Nowe.

V Okręg Tykociński: naczelnik Aleksander Żakób sędzia, naczelnik żandarmów Władysław Malewski, a po odejściu jego do partii – Feliks Dąbrowski z Tykocina, komisarz podatkowy Hieronim Straszewicz adwokat.

Naczelnikiem miasta Łomży był Aleksander Mieczyński nauczyciel, a po odejściu jego do partii – Władysław Trzeczkowski syn prezesa Trybunału.

Naczelnikiem policji był pierwotnie Artur Awejde, a po nim Ludwik Wroński nauczyciel gimnazjum.

Urzędnikiem do szczególnych zleceń był syn lekarza Tytus Wojciechowski.

Komisarzami podatkowymi byli: Julian Tomaszewski adwokat, Kalikst Sosnowski właściciel domu, Moszk Nowiński kupiec, Efroim Edelsztejn doktór, Gabrykant pastor i Aron Szenfeld kupiec.

Do rozdawnictwa paszportów rewolucyjnych – Antoni Troczewski prokurator.

Do zagranicznej korespondencji – Franciszek Lutosławski z Drozdowa.

Wreszcie starszym żandarmem był Wilcz, właściciel domu.

Do nagród za lojalny stosunek do rządu zakwalifikowani zostali: Antoni Nowiński, Stanisław Białosuknia, Konstanty Mączewski, Antoni Połtyżewski i Jan Tomicki – prezes, prokurator i sędziowie Trybunału, Julian Śmiarowski rejent, Mikołaj Rogowski rejent, Jan Podbielski sędzia, Feliks Dębski naczelnik powiatu, Aleksander Grekowski pisarz hipoteczny, Jan Tomicki adwokat, Antoni Etinger asesor, Karol Górski rejent, Jan Górski adwokat, Tymoteusz Kiełkiewicz pomocnik naczelnika powiatu, Hipolit Gomolicki rachmistrz, Antoni Majewski architekt, Józef Konarski prezydent miasta, Henryk Batogowski asystent kasjera, Michał Charłampowicz urzędnik poczty i Konstanty Rogowski kancelista.

Oprócz przeszło tysiąca osób więzionych, zesłanych na Syberię i poległych w walkach, skazani zostali przez sąd polowy na karę śmierci: a) przez rozstrzelanie: Jan Grodzki z Krzewa, Józef Gosiewski z Zambrowa, Sylwester Jewreinów szeregowy wojsk rosyjskich, Konstanty Kulesza z Szczodruch i Ludwik Świderski ze wsi Gulanki i b) przez powieszenie: Stanisław Banach, Ignacy Bruliński, Antoni Brzósko, Julian Dominik, Cyprian Janaszczyk, Aleksander Kamiński, Fabian Konopko, Tomasz Kajko z Czerwonego, Klama z Zabiela, Józef Michalski z Rybaków, Franciszek Stoduba, Dominik Trzciński, Izrael Zabielewicz z Kolna. Trzciński, Kulesza Banach, Stoduba, Bruliński, Michalski, Brzósko, Jewreinów, Januszczyk i Konopka straceni zostali publicznie w Łomży, pozostali w okolicznych wsiach i miasteczkach.

W miejscu stracenia, podczas okupacji niemieckiej, wykupiony został droga ofiar kawałek łączki i postawiony został pomnik w postaci olbrzymiego głazu z krzyżem, otoczonym koroną cierniową z dwiema skrzyżowanemi kosami i napisem: „Bojownikom za wolność Ojczyzny – Rodacy”. Głównym inicjatorem i wykonawca tej pięknej pamiątki był E. Zajączkowski, właściciel zakładu fotograficznego. W późniejszych czasach Magistrat wspomniany teren rozszerzył, osuszył, ogrodził i zadrzewił.