Gubernia (ros. Губерния) była jednostką administracyjną carskiej Rosji, wprowadzoną przez cara Piotra I Wielkiego w 1708 roku. Jednostki te pierwotnie obejmowały jedynie obszar Rosji, później rozciągały się na kolejne anektowane obszary, obejmując również w 1. poł. XIX wieku tereny polskie. Na terenach rosyjskich (ZSRR) zostały zlikwidowane ostatecznie w 1929 r., w Polsce w 1918 r. po odzyskaniu niepodległości.
Gubernia łomżyńska (ros. Ломжинская губерния) była jednostką administracyjną Królestwa Polskiego powstałą w 1867 r. z mocy ustawy cara Aleksandra II z 31 grudnia 1866r. Ustawa ta reformowała dotychczasowy podział administracyjny, istniejący na ziemiach polskich z pewnymi zmianami od 1837 r., kiedy to zastąpiono istniejące wówczas województwa mianem guberni.
Do roku 1867 istniało na ziemiach polskich 5 guberni: augustowska, lubelska, płocka,radomska i warszawska. Na mocy ustawy cara liczbę tę zwiększono do 10-ciu, powołując m.in. z części dotychczasowych guberni augustowskiej i płockiej, gubernię łomżyńską ze stolicą w Łomży, zbliżoną swymi granicami do departamentu łomżyńskiego, funkcjonującego tu w okresie Księstwa Warszawskiego. W jej skład wchodził obszar znacznie większy niż w skład historycznej ziemi łomżyńskiej istniejąca do 1795 roku. Gubernia liczyła 10 560 km2 i stanowiła 6,3 % powierzchni Królestwa Polskiego wg stanu na 1893 rok. Administracyjnie obejmowała osiem powiatów: kolneński, łomżyński, makowski, mazowiecki, ostrołęcki, ostrowski,pułtuski i szczuczyński. Według Zygmunta Glogera:
(..) granice guberni łomżyńskiej są: na płn. gub. suwalska, na wsch. gub. grodzieńska, na płd. siedlecka i warszawska, na zach. płocka, a na płn.-zach. na przestrzeni około 150 w. Prusy Wschodnie, a mianowicie rejencya królewiecka i gumbińska. Naturalne granice są tylko od wsch.– rzeki: Biebrza, Narew, Liza i Nurzec i od płd. Bug. Od strony Prus nie ma właściwej granicy etnograficznej, gdyż cały pas graniczny w Prusach Wschodnich, na szerokość kilku mil, zamieszkują Mazury. Gub. łomżyńska utworzoną została dopiero w r. 1867, wskutek nowej organizacyi kraju i na utworzenie jej złożyły się 4 powiaty (szczuczyński, kolneński, łomżyński, mazowiecki), oderwane od gub. augustowskiej i 4 (ostrołęcki, ostrowski, pułtuski i makowski), oderwane od gub. płockiej. Ze względu na historyczny podział kraju gub. łomżyńska zajmuje całą płn.- wsch. część Mazowsza (z wyjątkiem ziemi liwskiej, wcielonej do gub. siedleckiej) i niewielką część Podlasia, t. j. obwód tykociński należący do dawnej ziemi bielskiej, a także sam północny skrawek pow. szczuczyńskiego za rzeczką Jegrznią.
Gubernia łomżyńska, na wzór wielu innych, wykształciła na swoim terenie odpowiednie instytucje administracyjne zarządzające całym obszarem, na czele z mianowanym przez cara gubernatorem. Jako wyższa jednostka administracji wpływała na kierowanie podległym sobie obszarem, działając według scentralizowanego systemu zarządzania. W okresie gubernialnym stolice guberni, w tym też Łomża,zyskały wiele na znaczeniu, stając się ośrodkami nie tylko skupiającymi administrację, lecz również kulturę, handel czy religie. W tym czasie doszło również do rozkwitu Łomży, która stała się ważnym ośrodkiem miejskim, otwierającym drogę na wschód z terenów polskich. Heraldycznym symbolem guberni łomżyńskiej był statek z rozwiniętymi żaglami na tarczy o niebieskim polu,
zwieńczonej koroną carską.
Opracowano na podstawie: Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, t. V, s. 706-714; E. Rostworowski, Historia Powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 2004, s. 248.
0 komentarzy