Idea
Główną ideą realizatorów projektu jest ocalanie i przywracanie pamięci o dawnych mieszkańcach historycznej ziemi łomżyńskiej i mazowiecko-podlaskiego pogranicza, by kolejne pokolenia ich potomków miały podstawy do świadomego rozeznawania własnej tożsamości oraz godnego i efektywnego wykorzystania, ochrony i współtworzenia dziedzictwa, jakie przejęły. Ponadto jako misję traktujemy popularyzację wartości poszukiwań genealogicznych i duchowej oraz materialnej spuścizny przodków. Podstawę naszych badań stanowią historyczne nazwiska i nazwy miejscowe, które postrzegamy w kategorii tekstów kultury, swoistych kodów.
W tym celu interdyscyplinarny zespół Laboratorium badań nad dziedzictwem kulturowym Mazowsza i Podlasia, działający w ŁTN im. Wagów, realizując kolejny projekt finansowany przez MNiSW w ramach programu „DIALOG”, prowadzi szeroko zakrojoną ekscerpcję źródeł rękopiśmiennych i drukowanych oraz tłumaczenie niektórych z nich, aby stworzyć ogólnie dostępną, monumentalną bazę onomastyczną, dokumentującą, zaświadczającą i opisującą dziedzictwo kulturowe i obrazującą tożsamość historycznej ziemi łomżyńskiej oraz mazowiecko-podlaskiego pogranicza, m.in. poprzez historię nazwisk i ich nosicieli. Celem jest tu przede wszystkim zgromadzenie w jednym miejscu rozproszonych materiałów źródłowych, które pozwalałyby na identyfikację osób i miejsc w kontekście czasu i rozmaitych sytuacji oraz zdarzeń, z uwzględnieniem walorów źródła i formy, w jakiej utrwalono treści opisujące ludzi i miejsca. Taki rejestr badawczy stworzy swoistą narrację, która otwiera ciekawą perspektywę poznania. Jest „opowieścią” dokumentalną, odtwarzającą w dość specyficzny sposób dzieje osób, społeczności lokalnych, środowisk kulturowych i zawodowych itp. Niekiedy tym danym towarzyszy przywołany tekst wspomnienia, czasem jakaś urzędowa informacja, dopełniając wiedzę o ludziach, zdarzeniach i miejscach oraz czasie, porządkującym obraz przeszłości.
Antroponimy, stanowiące kanwę systemu nazewniczego, wskazują np. na specyfikę łomżyńskich nazw osobowych i ich nosicieli, np. reprezentują nazwiska charakterystyczne dla mieszkańców Łomży i są m.in. odzwierciedleniem potencjału społecznego miast, miasteczek i osad i wsi, jego kultury, a tym samym zachowanego dziedzictwa. Stanowią one trwały ślad jego tożsamości. Jeśli odniesiemy się do antroponimów, jako jednostek językowych i swego rodzaju kodów kultury, które także dziś są elementami identyfikującymi współczesnych, potomków dawnych mieszkańców historycznej ziemi łomżyńskiej i pogranicza mazowiecko-podlaskiego, żyjących na tym terenie w okresie od XV do XIX wieku, to widzimy konkretny obraz społeczeństwa, przedstawicieli różnych środowisk czy profesji, a tym samym docieramy do elementów konstytuujących tożsamość, tradycję i kulturę regionu.
Zespół badawczy ŁTN im. Wagów w Łomży systematycznie gromadzi materiał źródłowy do badań onomastycznych, historycznych, socjologicznych, genealogicznych. Nasza baza zawiera m.in. kilkanaście tysięcy nazwisk i kilkadziesiąt tysięcy ich nosicieli, opisy miast i miasteczek, wsi, osad i majątków z badanego obszaru. Obecnie w naszej dyspozycji znajdują się informacje pozyskane m.in. z ksiąg metrykalnych z Łomży (XVII-XIX w.), parafii Wizna (XIX w.), Śniadowo i Zambrów, Rutki Kossaki, Kobylin Borzymy (XVII-XIX w.), Wysokie Mazowieckie (XVIII-XIX w.), Romany. Ostatecznie[1] zostanie udostępniony na stronie internetowej: www.name.lomza.pl cały Katalog osobowo-miejscowy historycznej ziemi łomżyńskiej i pogranicza mazowiecko-podlaskiego jako swego rodzaju onomastykon łomżyński. Podjęte działania badawcze, redakcyjne i popularyzatorskie mają na celu m.in. wskazanie potencjału poznawczego, jaki zawiera się w nazwisku jako fakcie historycznym, językowym i kulturowym.
Zachowane źródła, które można uznać także za podstawę do tropienia własnych korzeni, np. do prywatnych badań genealogicznych, lecz przede wszystkim do rozeznawania tożsamości osób i pogłębiania świadomości dziedzictwa, jakie zostało przejęte, dopełnione i przekazane przez przodków, stanowią bazę dla wszelkich dociekań. Stąd ich znacząca rola i pomysł na upowszechnianie zawartego w nich materiału w przestrzeni Internetu.
Małgorzat K. Frąckiewicz
[1] Według wewnętrznego harmonogramu pracy zostało to zaplanowane na koniec września 2020 roku.